Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

ÜÇÜNCÜ KISIM 

CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA

I. Türkiye Büyük Millet Meclisi

A.Kuruluşu

MADDE 75 - Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen bes yüz elli milletvekilinden olusur.

B. Milletvekili seçilme yeterliliği

MADDE 76 - Otuz yasini dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.

En az ilkokul mezunu olmayanlar, kisitlilar, yükümlü oldugu askerlik hizmetini yapmamis olanlar, kamu hizmetinden yasaklilar, taksirli suçlar hariç toplam bir yil veya daha fazla hapis ile agir hapis cezasina hüküm giymis olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüsvet, hirsizlik, dolandiricilik, sahtecilik, inanci kötüye kullanma, dolanli iflas gibi yüz kizartici suçlarla, kaçakçilik, resmi ihale ve alim satimlara fesat karistirma, Devlet sirlarini açiga vurma, ideolojik veya anarsik eylemlere katilma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tesvik suçlarindan biriyle hüküm giymis olanlar, affa ugramis olsalar bile milletvekili seçilemezler.

Hakimler ve savcilar, yüksek yargi organlari mensuplari, yüksek-ögretim kurumlarindaki ögretim elemanlari, Yüksekögretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluslarinin memur statüsündeki görevlileri ile yaptiklari hizmet bakimindan isçi niteligi tasimayan diger kamu görevlileri ve Silahli Kuvvetler mensuplari, görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.

C. Türkiye Büyük Millet MEclisinin seçim dönemi

MADDE 77 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri bes yilda bur yapilir.

Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebilecegi gibi, Anayasa'da belirtilen sartlar altinda Cumhurbaskaninca verilecek karara göre de seçimler yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer.

D. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin geriye birakilmasi ve ara seçimleri

MADDE 78 - Savas sebebiyle yeni seçimlerin yapilmasina imkan görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yil geriye birakilmasina karar verebilir.

Geri birakma sebebi ortadan kalkmamissa, erteleme kararindaki usule göre bu islem tekrarlanabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden bosalma olmasi halinde, ara seçime gidilir. Ara seçim (*), her seçim döneminde bir defa yapilir ve genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, bosalan üyeliklerin sayisi, üye tam sayisinin yüzde basini buldugu hallerde, ara seçimlerinin üç ay içinde yapilmasina karar verilir.

Genel seçimlere bir yil kala, ara seçimi yapilamaz.

E. Seçimlerin genel yönetim ve denetim

MADDE 79 - Seçimler, yargi organlarinin genel yönetim ve denetimi altinda yapilir.

Seçimlerin baslamasindan bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlügü ile ilgili bütün islemleri yapma ve yaptirma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konulariyla ilgili bütün yolsuzluklari, sikayet ve itirazlari inceleme ve kesin karara baglama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarini kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.Yüksek Seçim Kurulunun kararlari aleyhine baska bir mercie basvurulamaz.

Yüksek Seçim Kurulunun ve diger seçim kurullarinin görev ve yetkileri kanunla düzenlenir(*).

Yüksek Seçim Kurulu yedi asil ve dört yedek üyeden olusur. üyelerin altisi Yargitay, besi Danistay Genel Kurullarinca kendi üyeleri arasindan üye tamsayilarinin salt çogunlugunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çogunluk ve gizli oyla aralarindan bir baskan ve bir baskanvekili seçerler.

Yüksek Seçim Kuruluna Yargitay ve Danistaydan seçilmis üyeler arasindan ad çekme ile ikiser yedek üye ayrilir. Yüksek Seçim Kurulu Baskani ve Baskanvekili ad çekmeye girmezler.

Anayasa degisikliklerine iliskin kanunlarin halkoyuna sunulmasi islemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde n uygulanan hükümlere göre olur.

F. üyelikle ilgili hükümler

1. Milletin temsili

MADDE 80 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri degil, bütün milleti temsil ederler.

2. And Içme

MADDE 81 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve baslarken asagidaki sekilde andiçerler:

"Devletin varligi ve bagimsizligini, vatanin ve milletin bölünmez bütünlügünü, milletin kayitsiz ve sartsiz egemenligini koruyacagima; hukukun üstünlüg& uuml;ne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkilaplarina bagli kalacagima; toplumun huzur ve refahi, milli dayanisma ve adalet anlayisi içinde herkesin insan haklarindan ve temel hürriyetlerinden yararlanmasi ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrilmayacagima; büyük Türk milleti önünde namusum ve serefim üzerine andiçerim." ;

3. üyelikle bagdasmayan isler

MADDE 82 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diger kamu tüzelkisilerinin dogrudan dogruya ya da dolayli olarak katildigi tesebbüs ve ortakliklarda; özel gelir kaynaklari ve özel imkanlari kanunla saglanmis kamu yararina çalisan derneklerin ve Devletten yardim saglayan ve vergi muafiyeti olan vakiflarin, kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ile sendikalar ve bunlarin üst kuruluslarinin ve katildiklari tesebbüs veya ortakliklarin yönetim ve denetim kurullarinda görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt isini dogrudan veya dolayli olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organinin teklif, inha, atama veya onamasina bagli resmi veya özel herhangi bir isle görevlendirilemezler. Bir üyenin belli konuda ve alti ayi asmamak üzere Bakanlar Kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Meclisin kararina baglidir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeligi ile bagdasmayan diger görev ve isler kanunla düzenlenir .

4. Yasama dokunulmazligi

MADDE 83 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalismalarindaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri

düsüncelerden, o oturumdaki Baskanlik Divani'nin teklifi üzerine Meclisca baska bir karar alinmadikça bunlari Meclis disinda tekrarlamak ve açiga vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç isledigi ileri sürülen milletvekili, Meclis'in karari olmadikça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargilanamaz. Agir cezayi gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce sorusturmasina baslanilmis olmak kaydiyla Anayasanin 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün disindadir. Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve dogrudan dogruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkinda, seçimden önce veya sonra verilmis bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sifatinin sona ermesine birakilir; üyelik süresince zamanasimini islemez.

Tekrar seçilen milletvekili hakkinda sorusturma ve kovusturma, Meclisin yeniden dokunulmazligini kaldirmasina baglidir.

Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarinca, yasama dokunulmazligi ile ilgili görüsme yapilamaz ve karar alinamaz.

5. Milletvekilliginin düsmesi

MADDE 84 -Istifa eden milletvekilinin milletvekiliginin düsmesi, istifanin geçerli oldugu Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanlik Divani'nca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'nca kararlastirilir.

Milletvekiliginin kesin hüküm giyme veya kisitlama halinde düsmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararinin Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

82'inci maddeye göre milletvekilligi ile bagdasmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte israr eden milletvekilinin milletvekilliginin düsmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.

Meclis çalismalarina özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam bes biresim günü katilmayan milletvekilinin milletvekilliginin düsmesine, durmun Meclis Baskanlik Divani'nca tespit edilmesi üzerine, genel kurulca üye tamsayisinin salt çogunlugunun oyuyla karar verilebilir.

Partisinin temelli kapatilmasina beyan veeylemleriyle sebep oldugu Anayasa Mahkemesi'nin temelli kapatmaya ilskin kesin kararinda belirtilen milletvekilinin milletvekilligi, bu kararin Resmi Gazete'de gerekçeli olarakyayimlandigi tarihte sona erer. Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanligi bu kararin geregini derhal yerine getirip Genel Kurula bilgi sunar.

6. Iptal istemi

MADDE 85 - Yasama dokunulmazliginin kaldirilmasina veya milletvekilliginin düsmesine 84'üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fikralarina göre karar verilmis olmasi halinde, Meclis Genel Kurulu kararinin alindigi tarihten baslayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diger milletvekili, kararin, Anayasaya, kanuna veya içtüz& uuml;ge aykiriligi iddiasiyla iptali için Anayasa Mahkemesi'ne basvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbes gün içerisinde kesin karara baglar.

7. Ödenek ve yolluklar

MADDE 86 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek ve yolluklari kanunla düzenlenir. Ödenegin aylik tutari en yüksek Devlet memurunun almakta oldugu miktari, yolluk da ödenek miktarinin yarisini asamaz.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine ödenecek ödenek ve yolluklar, kendilerine sosyal güvenlik kuruluslari tarafindan baglanan emekli ayligi ve benzeri ödemelerin kesilmesini gerektirmez.

Ödenek ve yolluklarin en çok üç ayligi önceden ödenebilir.

II. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri

A. Genel olarak

MADDE 87 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, degistirmek ve kaldirmak; Bakanlar Kurulu ve bakanlari denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çikarma yetkisi vermek; bütçe ve kesinhesap kanun tasarilarini görüsmek ve kabul etmek; para basilmasina ve savas ilanina karar vermek; milletlerarasi andlasmalarin onaylanmasini uygun bulmak, Anayasanin 14 üncü maddesindeki fiilerden dolayi hüküm giyenler hariç olmak üzere, genel ve özel af ilanina, mahkemelerce verilip kesinlesen ölüm cazalarinin yerine getirilmesine karar vermek ve Anayasanin diger maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.

B. Kanunlarin teklif edilmesi ve görüsülmesi

MADDE 88 - Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.

Kanun tasari ve tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüsülme usul ve esaslari içtüzükle düzenlenir.

C. Kanunlarin Cumhurbaskanınca yayimlanmasi

MADDE 89 - Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunlari onbes gün içinde yayimlar.

Yayimlanmasini uygun bulmadigi kanunlari, bir daha görüsülmek üzere, bu hususta gösterdigi gerekçe ile birlikte ayni süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Bütçe kanunlari bu hükme tabi degildir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaskaninca yayimlanir; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir degisiklik yaparsa, Cumhurbaskani degistirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.

Anayasa degisikliklerine iliskin hükümler saklidir.

D. Milletlerarasi andlasmalari uygun bulma

MADDE 90 - Türkiye Cumhuriyeti adina yabanci devletlerle ve milletlerarasi kuruluslarla yapilacak andlasmalarin onaylanmasi, Türkiye

Büyük Millet Meclisinin onaylanmasi bir kanunla uygun bulmasina baglidir.

Ekonomik, ticari veya teknik iliskileri düzenleyen ve süresi bir yili asmayan andlasmalar, Devlet Maliyesi bakimindan bir yüklenme getirmemek, kisi hallerine ve Türklerin yabanci memleketlerdeki mülkiyet haklarina dokunmamak sartiyla, yayimlanma ile yürürl&uu ml;ge konabilir. Bu takdirde bu andlasmalar, yayimlarindan baslayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletlerarasi bir andlasmaya dayanan uygulama andlasmalari ile kanunun verdigi yetkiye dayanilarak yapilan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlasmalarin Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunmasi zorunlulugu yoktur; ancak, bu fikraya göre yapilan ekonomik, ticari veya özel kisilerin haklarini ilgilendiren andlasmalarin, yayimlanmadan yürürlüge konulamaz.

Türk kanunlarina degisiklik getiren her türlü andlasmalarin yapilmasinda birinci fikra hükmü uygulanir.

Usulüne göre yürürlüge konulmus milletlerarasi andlasmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkinda Anayasaya aykirilik iddiasi ile Anayasa Mahkemesine basvurulamaz.

E. Kanun hükmünde kararname çikarma yetkisi verme

MADDE 91 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çikarma yetkisi verebilir.Ancak sikiyönetim ve olaganüstü haller sakli kalmak üzere, Anayasanin ikinci kisminin birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kisi haklari ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.

Yetki kanunu, çikarilacak kanun hükmünde kararnamenin, amacini, kapsamini, ilkelerini, kullanma süresini ve saresi içinde birden fazla kararname çikarilip çikarilamayacagini gösterir.

Bakanlar Kurulunun istifasi, düsürülmesi veya yasama döneminin bitmesi, belli süre için verilmis olan yetkinin sonaermesine sebep olmaz.

Kanun hükmünde kararnamenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafindan süre bitiminden önce onaylanmasi sirasinda, yetkinin son buldugu veya süre bitimine kadar devam ettigi de belirtilir.

Sikiyönetim ve olaganüstü hallerde, Cumhurbaskaninin Baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulunun kanun hükmünde kararname çikarmasina iliskin hükümler saklidir.

Kanun hükmünde kararnameler, Resmi Gazetede yayimlandiklari gün yürürlüge girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.

Kararnameler, Resmi Gazetede yayimlandiklari gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.

Yetki kanunlari ve bunlara dayanan kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlari ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüsülür.

Yayimlandiklari gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararin Resmi Gazetede yayimlandigi tarihte, yürürlükten kalkar. Degistirilerek kabul edilen kararnamelerin degistirilmis hükümleri, bu degisikliklerin Resmi Gazetede yayimlandigi gün yürürlüg e girer.

F. Savas hali ilani ve silahli kuvvet kullanilmasina izin verme.

MADDE 92 - Milletlerarasi hukukun mesru saydigi hallerde savas hali ilanina ve Türkiye'nin taraf oldugu milletlerarasi andlasmalarin veya milletlerarasi nezaket kurallarinin gerektirdigi haller disinda, Türk Silahli Kuvvetlerinin yabanci ülkelere gönderilmesine veya yabanci silahli kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasina izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir (*).

Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahli saldiriya ugramasi ve bu sebeple silahli kuvvet kullanilmasina derhal karar verilmesinin kaçinilmaz olmasi halinde Cumhurbaskanida, Türk Silahli Kuvvetlerinin kullanilmasina karar verebilir.

III. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hükümler.(**)

A. Toplanma ve tatil

MADDE 93 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, heryil Eylül ayinin ilk günü kendiliginden toplanir.

---------

(*) Anayasanin 92. maddesi uyarinca hükümete izin verilmesine dair 107 ve 108 sayili TBMM kararlari (RG, 14 Agustos 1990, sayi: 20606); (RG, 7 Eylül 1990, sayi: 20628)

(**) 2919 sayili TBMM genel sekreterligi teskilat kanununun degistirilmesi hakkinda 3594 sayili kanun. (RG, 5 Ocak 1990, Sayi: 20393)

Meclis, bir yasama yilinda ençok üç ay tatil yapibilir; ara verme veya tatil sirasinda, dogrudan dogruya veya bakanlar kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaskaninca toplantiya çagirilir.

Meclis Baskanida dogrudan dogruya veya üyelerin beste birinin yazili istemi üzerine Meclisi toplantiya çagirir.

Ara verme veya tatil sirasinda toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu toplantiyi gerektiren konu görüsülmeden ara verme veya tatil devam edilemez.

B. Baskanlik Divani

MADDE 94 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin Baskanlik Divani, Meclis üyeleri arasinda seçilen Meclis Baskani, Baskanvekilleri, Katip üyeleri ve Idari Amirlerinden olusur.

Baskanlik Divani, Meclisteki siyasi parti gruplarinin üye sayisi oraninda Divana katilmalarini saglayacak sekilde kurulur. Siyasi parti gruplari Baskanlik için aday gösteremezler.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanlik Divani için, bir yasama döneminde iki seçim yapilir. Ilk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi üç yildir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskan adaylari, Meclis üyeleri içinden, Meclisin toplandigi günden itibaren on gün içinde, Baskanlik Divanina bildirilir, Baskan seçimi gizli oyla yapilir. Ilk iki oylamada üye tam sayisinin üçte iki ve üçüncü oylamadada üye tam sayisinin salt çogunlugu aranir. üçüncü oylamada salt çogunluk saglanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapilir; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Baskan seçilmis olur. Baskan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, on gün içinde tamamlanir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanvekillerinin, Katip üyelerinin ve Idari Amirlerinin adedi, seçim nisabi, oylama sayisi ve usülleri Meclis Içtüzügünde belirlenir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskani, Baskanvekilleri, üyesi bulunduklari siyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya disindaki faaliyetlerine; görevlerinin geregi olan haller disinda, Meclis tartismalarina katilamazlar; Baskan ve oturumu yöneten Baskanvekili oy kullanamazlar.

C. Içtüzük, siyasi parti gruplari ve kolluk isleri

MADDE 95 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalismalarini, kendi yaptigi içtüzük hükümlerine göre yürütülür.(*)

Içtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarinin, Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayisi oraninda katilmalarini saglayacak yolda düzenlenir. Siyasi parti gruplari, en az yirmi üyeden meydana gelir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve yönetim hizmetleri Meclis Baskanligi eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve diger kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Baskanligina tahsis edilir.

----------

(*) Bakiniz 1982 AY, geçici 6. madde

Iç tüzük hükümleri, siyasi parti gruplarinin, Meclislerin bütün faaliyetlerine kuvvetleri oraninda katilmalarini sagliyacak yolda düzenlenir. Siyasi parti gruplari, en az on üyeden meydana gelir.

Meclisler, kendi kolluk islerini Baskanlari eliyle düzenler ve yürütürler.

D. Toplanti ve karar yeter sayisi

MADDE 96 - Anayasada, baskaca bir hüküm yoksa, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayisinin en az üçte biri ile toplanir ve toplantiya katilanlarin salt çogunlugu ile karar verir; ancak karar yeter sayisi hiç bir sekilde üye tam sayisinin dörtte birinin bir fazlasindan az olamaz.

Bakanlar Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin katilamadiklari oturumlarinda, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir.

E. Görüsmelerin açikligi ve yayimlanmasi

MADDE 97 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki görüsmeler açiktir ve tutanak dergisinde tam olarak yayimlanir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzük hükümlerine göre kapali oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki görüsmelerin yayimi Türkiye Büyük Millet Meclisi kararina baglidir.

Meclisteki açik görüsmelerin, o oturumdaki Baskanlik Divaninin teklifi üzerine Meclisce baskaca bir karar alinmadikça, her türlü vasita ile yayimi serbesttir.

IV. Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları

A. Genel olarak

MADDE 98 - Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis arastirmasi, genel görüsme, gensoru ve Meclis sorusturmasi yollariyla denetleme yetkisini kullanir.

Soru, Bakanlar Kurulu adina, sözlü veya yazili olarak cevaplandirmak üzere Basbakan veya Bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.

Meclis arastirmasi, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapilan incelemeden ibarettir.

Genel görüsme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüsülmesidir.

Soru, Meclis arastirmasi ve genel görüsmeyle ilgili önergelerin verilme sekli, içerigi ve kapsami ile cevaplandirilma, görüsme ve arastirma yöntemleri Meclis içtüzügü ile düzenlenir.

B. Gensoru

MADDE 99 - Gensoru önergesi, bir siyasi parti grubu adina veya enaz yirmi milletvekilinin imzasiyla verilir.

Gensoru önergesi, verilisinden sonraki üç gün içinde bastirilarak üyelere dagitilir; dagitilmasindan itibaren on gün içinde gündeme alinip alinmayacagi görüsülür. Bu görüsmede, ancak önerge sahiplerinden biri, siyasi parti gruplari adina birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adina Basbakan veya bir bakan konusabilir.

Gündeme alma karariyla birlikte, gensorunun görüsülme günüde belli edilir; ancak, gensorunun görüsülmesi, gündeme alma kararinin verildigi tarihten basliyarak iki gün geçmedikçe yapilamaz ve yedi günden sonraya birakilamaz.

Gensoru görüsmeleri sirasinda üyelerin veya gruplarin verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven istegi, bir tam gün geçtikten sonra oylanir.

Bakanlar Kurulunun veya bir bakanin düsürülebilmesi, üye tam sayisinin salt çogunluguyla olur; oylamada yalniz güvensizlik oylari sayilir.

Meclis çalismalarinin dengeli olarak yürütülmesi amacina ve yukardaki ilkelere uygun olmak kaydiyla gensoru ile ilgili diger hususlar içtüzükle belirlenir.

C. Meclis Sorusturmasi

MADDE 100 - Basbakan veya bakanlar hakkinda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayisinin en az onda birinin verecegi önerge ile sorusturma açilmasi istenebilir. Meclis, bu istemi engeç bir ay içinde görüsür ve karara baglar.

Sorusturma açilmasina karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin güçleri oraninda komisyona verebilecekleri üye sayisinin üç kati olarak gösterecekleri adaylar arasinda her parti için ayri ayri ad çekme suretiyle kurulacak onbes kisilik bir komisyon tarafindan sorusturma yapilir. Komisyon, sorusturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Sorusturmanin bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylik yeni ve kesin bir süre verilir.

Meclis, raporu öncelikle görüsür ve gerek gördügü takdirde ilgilinin Yüce Divana sevkine karar verir. Yüce Divana sevk karari ancak üye tam sayisinin salt çogunlugu ile alinir.

Meclisteki siyasi parti gruplarinda, Meclis sorusturmasiyla ilgili görüsme yapilamaz ve karar alinamaz.

İKİNCİ BÖLÜM

YÜRÜTME

I. Cumhurbaşkanı

A. Nitelikleri ve tarafsızlığı

MADDE 101 - Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisince kirk yasini doldurmus ve yüksek ögrenim yapmis kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliligine sahip Türk vatandaslari arasindan yedi yillik bir süre için seçilir. (*)

---------

(*) Not: Bu süre kisiseldir. (DurYe Personelle) Cumhurbaskanligi, bu süre dolmadan önce bosalirsa, yeni seçilen Cumhurbaskani yedi yil için seçilmis olur.

Cumhurbaskanligina Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri disindan aday gösterilebilmesi, Meclis üye tam sayisinin en az beste birinin yazili önerisi ile mümkünd&uum l;r.

Bir kimse, iki defa Cumhurbaskani seçilemez.

Cumhurbaskani seçilenin, varsa partisi ile ilisigi kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeligi sona erer.

B. Seçimi

MADDE 102 - Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayisinin üçte iki çogunlugu ile ve gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanti halinde degilse hemen toplantiya çagirilir.

Cumhurbaskaninin görev süresinin dolmasindan otuz gün önce veya Cumhurbaskanligi makaminin bosalmasindan on gün sonra Cumhurbaskanligi seçimine baslanir ve seçime baslama tarihinden itibaren otuz gün içinde sonuslandirilir. Bu sürenin ilk on günü içinde adaylarin Meclis Baskanlik Divanina bildirilmesi ve kalan yirmi gün içinde de seçimin tamamlanmasi gerekir.

Enaz üçer gün ara ile yapilacak oylamalarin ilk ikisinde üye tam sayisinin üçte iki çogunluk oyu saglanamazsa üçüncü oylamaya geçilir, üçüncü oylamada üye tamsayisinin salt çogunlugunu saglayan aday Cumhurbaskani seçilmis olur. Bu oylamada üye tamsayisinin salt çogunlugu saglanamadigi takdirde üçüncü oylamada en çok oy almis bulunan iki aday arasinda dördüncü oylama yapilir, bu oylamada da üye tamsayisinin salt çogunlugu ile Cumhurbaskani seçilemedigi takdirde derhal Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri yenilenir.

Seçilen yeni Cumhurbaskani göreve baslayincaya kadar görev süresi dolan Cumhurbaskaninin görevi devam eder.

C. Andiçmesi

MADDE 103 - Cumhurbaskani, görevine baslarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde asagidaki sekilde andiçer:

"Cumhurbaskani sifatiyla, Devletin varligi ve bagimsizligini, vatanin ve milletin bölünmez bütünlügünü, milletin kayitsiz ve sartsiz egemenligini koruyacagima, Anayasaya, hukukun üstünlügüne, demokrasiye, Atatürk Ilke ve Inkilaplarina ve Laik Cumhuriyet ilkesine bagli kalacagima, milletin huzur ve refahi, milli dayanisma ve adalet anlayisi içinde herkesin insan haklarindan ve temel hürriyetlerinden yararlanmasi ülküsünden ayrilmayacagima, Türkiye Cumhuriyetinin san ve serefini korumak, yüceltmek ve üzerime aldigim görevi tarafsizlikla yerine getirmek için bütün gücümle çalisacagima Büyük Türk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve serefim üzerine andiçerim&qu ot;.

D. Görev ve yetkileri

MADDE 104 - Cumhurbaskani Devletin basidir. Bu sifatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birligini temsil eder; Anayasanin uygulanmasini, Devlet organlarinin düzenli ve uyumlu çalismasini gözetir.

Bu amaçlarla Anayasanin ilgili maddelerinde gösterilen sartlara uyarak yapacagi görev ve kullanacagi yetkiler sunlardir;

a) Yasama ile ilgili olanlar:

Gerekli gördügü takdirde, yasama yilinin ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açilis konusmasini yapmak,

Türkiye Büyük Millet Meclisini gerektiginde toplantiya çagirmak,

Kanunlari yayimlamak,

Kanunlari tekrar görüsülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek,

Anayasa degisikliklerine iliskin kanunlari gerekli gördügü takdirde halkoyuna sunmak,

Kanunlarin, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzügünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya sekil

veya esas bakimindan aykiri olduklari gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davasi açmak,

Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,

b) Yürütme alanina iliskin olanlar:

Basbakan atamak ve istifasini kabul etmek,

Basbakanin teklifi üzerine bakanlari atamak ve görevlerine son vermek,

Gerekli gördügü hallerde Bakanlar Kuruluna baskanlik etmek veya Bakanlar Kurulunu baskanligi altinda toplantiya çagirmak,

Yabanci Devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabanci devlet temsilcilerini kabul etmek,

Milletlerarasi andlasmalari onaylamak ve yayimlamak,

Türkiye Büyük Millet Meclisi adina Türk Silahli Kuvvetlerinin Baskomutanligini temsil etmek,

Türk Silahli Kuvvetlerinin kullanilmasina karar vermek,

Genelkurmay Baskanini atamak,

Milli Güvenlik Kurulunu toplantiya çagirmak,

Milli Güvenlik Kuruluna Baskanlik etmek,

Baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu karariyla siki yönetim veya olaganüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çikarmak,

Kararnameleri imzalamak,

Sürekli hastalik, sakatlik ve kocama sebebiyle belirli kisilerin cezalarini hafifletmek veya kaldirmak.

Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve Baskanini atamak,

Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, arastirma ve denetleme yaptirmak,

Yüksekögretim Kurulu üyelerini seçmek,

üniversite Rektörlerini seçmek,

c) Yargi ile ilgili olanlar:

Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danistay üyelerinin dörtte birini Yargitay Cumhuriyet Bassavcisi ve Yargitay Cumhuriyet Bassavcivekilini, Askeri Yargitay üyelerini, Askeri Yüksek Idare Mahkemesi üyelerini, Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.

Cumhurbaskani, ayrica Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diger görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanir.

III. Görev ve yetkileri

E. Sorumluluk ve sorumsuzluk hali

MADDE 105 - Cumhurbaskaninin, Anayasa ve diger kanunlarda Basbakan ve ilgili bakanin imzalarina gerek olmaksizin tek basina yapabilecegi belirtilen islemleri disindaki bütün kararlari, Basbakan ve ilgili bakanlarca imzalanir; bu kararlardan Basbakan ve ilgili bakan sorumludur.

Cumhurbaskaninin resen imzaladigi kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dahil, yargi merciilerine basvurulamaz.

Cumhurbaskani, vatani ihanetten dolayi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayisinin en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tam sayisinin en az dörtte üçünün verecegi kararla suçlandirilir.

F. Cumhurbaskanina vekillik etmek

MADDE 106 - Cumhurbaskaninin hastalik ve yurtdisina çikmak gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrilmasi hallerinde görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme veya baska bir sebeple Cumhurbaskanligi makaminin bosalmasi halinde de yenisi seçilinceye kadar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskani Cumhurbaskanligina vekillik eder ve Cumhurbaskanina ait yetkileri kullanir.

V

G. Cumhurbaskani Genel Sekreterligi

MADDE 107 - Cumhurbaskanligi Genel Sekreterliginin kurulusu, teskilat ve çalisma esaslari, personel atama islemleri Cumhurbaskanligi kararnamesi ile düzenlenir. (*)

----------

(*) 2897 sayili Cumhurbaskanligi Genel Sekreterligi Teskilat Kanunu (RG, 19 Agustos 1983, sayi: 18140)

H. Devlet Denetleme Kurulu

MADDE 108 - Idarenin hukuka uygunlugunun, düzenli ve verimli sekilde yürütülmesinin ve gelistirilmesinin saglanmasi amaciyla Cumhurbaskanligina bagli olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaskaninin istegi üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluslarinda ve sermayesinin yarisindan fazlasina bu kurum ve kuruluslarin katildigi her türlü kurulusta, kamu kurumu niteliginde olan meslek kuruluslarinda, kamuya yararli derneklerle vakiflarda, her türlü inceleme, arastirma ve denetlemeleri yapar.

Silahli Kuvvetler ve yargi organlari, Devlet Denetleme Kurulunun görev alani disindadir.

Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden baskani, kanunda belirlenen nitelikteki kisiler arasindan, Cumhurbaskaninca atanir.

Devlet Denetleme Kurulunun isleyisi, üyelerinin görev süresi ve diger özlük isleri, kanunla düzenlenir. (*)

II. Bakanlar Kurulu

A. Kurulus

MADDE 109 - Bakanlar Kurulu, Basbakan ve bakanlardan kurulur.

Basbakan, Cumhurbaskaninca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasindan atanir.

Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme yeterligine sahip olanlar arasindan Basbakanca seçilir ve Cumhurbaskaninca atanir; gerektiginde Basbakanin önerisi üzerine Cumhurbaskaninca görevlerine son verilir.

---------

(*) 2443 sayili Devlet Denetleme Kurulu Kurulmasi hakkinda kanun (RG, 3 Nisan 1981 sayi: 17299)

B. Göreve baslama ve güvenoyu

MADDE 110 - Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise toplantiya çagirilir.

Bakanlar Kurulunun programi, kurulusundan engeç bir hafta içinde Basbakan veya bir bakan tarafindan Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur ve güvenoyuna basvurulur. Güvenoyu için görüsmeler programin okunmasindan iki tam gün geçtikten sonra baslar ve görüsmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapilir.

C. Görev sirasinda güvenoyu

MADDE 111 - Basbakan, gerekli görürse, Bakanlar Kurulunda görüstükten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisinden güven isteyebilir.

Güven istemi, Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe görüsü ;lemez ve görüsmelerin bitiminden bir tam gün geçmedikçe oya konulamaz.

Güven istemi, ancak üye tam sayisinin salt çogunluguyla reddedilebilir.

D. Görev ve siyasi sorumluluk

MADDE 112 - Basbakan, Bakanlar Kurulunun Baskani olarak, bakanliklar arasinda isbirligini saglar ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.

Her bakan, Basbakana karsi sorumlu olup ayrica kendi yetkisi içindeki islerden ve emri altindakilerin eylem ve islemlerinden de sorumludur.

Basbakan, bakanlarin görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.

Bakanlar Kurulu üyelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede yazili sekilde Millet Meclisi önünde and içerler ve bakan sifatini tasidiklari sürece milletvekillerinin tabi olduklari kayit ve sartlara uyarlar ve yasama dokunulmazligina sahip bulunurlar. Bunlar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alirlar. (*)

III. Görev ve siyasi sorumluluk

E. Bakanliklarin kurulmasi ve bakanlar

MADDE 113 - Bakanliklarin kurulmasi, kaldirilmasi, görevleri, yetkileri ve teskilati kanunla düzenlenir. (**)

Açik olan bakanliklara izinli veya özürlü olan bir bakana, diger bir bakan geçici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan birden fazlasina vekillik edemez.

Türkiye Büyük Millet Meclisi karari ile Yüce Divana verilen bir bakan bakanliktan düser. Basbakanin Yüce Divana sevki halinde Hükümet istifa etmis sayilir.

Herhangi bir sebeple bosalan bakanliga en geç onbes gün içinde atama yapilir.

----------

(*) 3055 sayili Basbakan ve bakanlarin temsil ödenekleri ile disaridan atanan bakanlarin ödenek ve yolluklari hakkinda kanun (RG, 16 Ekim 1984 sayi: 18547)

(**) Bakiniz 27 Eylül 1984 tarih ve 3046 sayili Kanun (RG, 9 Ekim 1984, Sayi: 18540) Bu kanun ile bakanliklarin kurulus ve görevleri hakkindaki 174 ve 202 sayili Kanun Hükmünde Kararnameler degistirilerek kabul edilmistir.

F. Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulu

MADDE 114 - Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerden önce, Adalet, Içisleri ve Ulastirma Bakanlari çekilir. Seçimin baslangiç tarihinden üç gün önce; seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan baslayarak bes gün içinde, bu bakanliklara Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya disaridan bagimsizlar Basbakanca atanir.

116inci madde geregince seçimlerin yenilenmesine karar verildiginde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaskani geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Basbakan atanir.

Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, Içisleri ve Ulastirma Bakanlari Türkiye Büyük Millet Meclisindeki veya Meclis disindaki bagimsizlardan olmak üzere, siyasi parti gruplarindan, oranlarina göre üye alinir.

Siyasi parti gruplarindan alinacak üye sayisini Türkiye Büyük Millet Meclis Baskani tespit ederek Basbakana bildirir. Teklif edilen bakanligi kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya disaridan bagimsizlar atanir.

Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararinin Resmi Gazete'de ilanindan itibaren bes gün içinde kurulur.

Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna basvurulamaz.

Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanincaya kadar vazife görür.

G. Tüzükler

MADDE 115 - Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasini göstermek veya emrettigi isleri belirtmek üzere, kanunlara aykiri olmamak ve Danistayin incelenmesinden geçirilmek sartiyla tüzükler çikarabilir.

Tüzükler, Cumhurbaskaninca imzalanir ve kanunlar gibi yayimlanir.

H. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin Cumhurbaskaninca yenilenmesi

MADDE 116 - Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede belirtilen güvenoyunun alamamasi ve 99 uncu veya 111 inci maddeler uyarinca güvensizlik oyuyla düsürülmesi hallerinde; kirkbes gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadigi veya kuruldugu halde güvenoyu alamadigi takdirde Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanina danisarak, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Basbakanin güvensizlik oyu ile düsürülmeden istifa etmesi üzerine kirkbes gün içinde veya yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde Baskanlik Divani seçiminden sonra yeni kirkbes gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamamasi hallerinde de Cumhurbaskani Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanina danisarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Yenilenme karari Resmi Gazetede yayimlanir ve seçime gidilir.

I. Milli Savunma

1. Baskomutanlik ve Genelkurmay Baskanligi

MADDE 117 - Baskomutanlik, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Manevi varligindan ayrilamaz ve Cumhurbaskani tarafindan temsil olunur.

Milli Güvenligin saglanmasindan ve Silahli Kuvvetlerin yurt savunmasina hazirlanmasindan Türkiye Büyük Millet Meclisine Karsi, Bakanlar Kurulu sorumludur.

Genelkurmay Baskani: Silahli Kuvvetlerin komutani olup, savasta Baskomutanlik görevlerini Cumhurbaskanligi namina yerine getirir.

Genelkurmay Baskani, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaskaninca atanir; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Baskani, bu görev ve yetkilerinden dolayi Basbakana karsi sorumludur.

Milli Savunma Bakanliginin, Genelkurmay Baskanligi ve Kuvvet Komutanliklari ile görev iliskileri ve yetki alani kanunla düzenlenir.

2. Milli Güvenlik Kurulu

MADDE 118 - Milli Güvenlik Kurulu Cumhurbaskaninin Baskanliginda, Basbakan, Genelkurmay Baskani, Milli Savunma, Içisleri, Disisleri Bakanlari, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlari ve Jandarma Genel Komutanindan kurulur.

Gündemin özelligine göre kurul toplantilarina ilgili bakan ve kisiler çagirilip görüsleri alinabilir.

Milli Güvenlik Kurulu; Devletin Milli Güvenlik siyasetinin tayini, tesbiti ve uygulanmasi ile ilgili kararlarin alinmasi ve gerekli koordinasyonun saglanmasi konusundaki görüsleri Bakanlar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varligi ve bagimsizligi, ülkenin bütünlügü ve bölünmezligi, toplumun huzur ve güvenliginin korunmasi hususunda alinmasini zorunlu gördügü tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca öncelikle dikkate alinir.

Milli Güvenlik Kurulunun gündemi; Basbakan ve Genelkurmay Baskaninin önerileri dikkate alinarak Cumhurbaskaninca düzenlenir.

Cumhurbaskani katilamadigi zamanlar Milli Güvenlik Kurulu Baskaninin Baskanliginda toplanir.

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliginin teskilati ve görevleri kanunla düzenlenir. (*)

--------

(*) 2945 sayili Milli Güvenlik Kurulu ve Milli Güvenlik Sekreterligi Kanunu (RG, 11 Kasim 1983 sayi:18218)

III. Olaganüstü yönetim halleri

A. Olaganüstü haller

1. Tabii afet ve agir ekonomik bunalim sebebiyle olaganüstü hal ilani

MADDE 119 - Tabii afet, tehlikeli salgin hastaliklar veya agir ekonomik bunalim hallerinde, Cumhurbaskani baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde süresi alti ayi geçmemek üzere olaganüstü hal ilan edebilir.

VI. Olaganüstü yönetim usulleri

a) Olaganüstü haller

2. Siddet olaylarini yayginlasmasi ve kamu düzeninin ciddi sekilde bozulmasi sebebiyle olaganüstü hal ilani

MADDE 120 - Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldirmaya yönelik yaygin siddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çikmasi veya siddet olaylari sebebiyle kamu düzeninin ciddi sekilde bozulmasi hallerinde, Cumhurbaskani baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulunun da görüsünü aldiktan sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi alti ayi geçmemek üzere olaganüstü hal ilan edebilir.

3. Olaganüstü hallerle ilgili düzenleme

MADDE 121 - Anayasanin 119 ve 120 nci maddeleri uyarinca olaganüstü hal ilanina karar verilmesi durumunda, bu karar Resmi Gazetede yayimlanir ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayina sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantiya çagrilir. Meclis, olaganüstü hal süresini degistirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasinda dört ayi geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olaganüstü hali kaldirabilir.

119 uncu madde uyarinca ilan edilen olaganüstü hallerde vatandaslar için getirilecek para, mal ve çalisma yükümlülükleri ile olaganüstü hallerin her türlü için ayri ayri geçerli olmak üzere, Anayasanin 15 inci maddesindeki ilkeler dogrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasil sinirlanacagi veya nasil durdurulacagi, halin gerektirdigi tedbirlerin nasil ve ne surette alinacagi, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verilecegi, görevlilerin durumlarinda ne gibi degisiklik yapilacagi ve olaganüstü yönetim usulleri, Olaganüstü Hal Kanununda düzenlenir (*).

Olaganüstü hal süresince, Cumhurbaskaninin baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu, olaganüstü halin gerekli kildigi konularda, kanun hükmünde kararnameler çikarabilir. Bu kararnameler, resmi gazetede yayimlanir ve ayni gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayina sunulur; bunlarin Meclisce onaylanmasina iliskin süre ve usul içtüzükte belirlenir.

-------

(*) 2935 sayili olaganüstü hal kanunu (RG, 27 Ekim 1983 sayi:18204) degisiklik için bakiniz 3076 sayili kanun (RG, 21 Kasim 1984 sayi:18582) olaganüstü hal bölge valiliginin görev ve yetkilerini düzenleyen 285 sayili kanun hükmünde kararname (RG, 14 Temmuz 1987)

B. Sikiyönetim, seferberlik ve savas ilani

MADDE 122 - Anayasanin tanidigi hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldirmaya yönelen ve olaganüstü hal

ilanini gerektiren hallerde daha vahim siddet hareketlerinin yayginlasmasi veya savas hali, savasi gerektirecek bir durumun basgöstermesi, ayaklanma olmasi veya vatan veya Cumhuriyete karsi kuvvetli ve eylemli bir kalkismanin veya ülkenin ve milletin bölünmezligini içten veya distan tehlikeye düsüren siddet hareketlerinin yayginlasmasi sebepleriyle, Cumhurbaskani baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulununda görüsünü aldiktan sonra, süresi alti ayi asmamak üzere yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde siki yönetim ilân edebilir. Bu karar, derhal Resmi Gazetede yayimlanir ve ayni gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayina sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanti halinde degilse hemen toplantiya çagirilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi gerekli gördügü takdirde sikiyönetim süresini kisaltabilir, uzatabilir veya sikiyönetimi kaldirabilir.

Sikiyönetim süresinde, Cumhurbaskaninin baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulu sikiyönetim halinin gerekli kildigi konularda kanun hükmünde kararname çikarabilir.

Bu kararnameler Resmi Gazetede yayimlanir ve ayni gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayina sunulur. Bunlarin Meclisce onaylanmasina iliskin süre ve usul içtüzükte belirlenir.

Sikiyönetimin her defasinda dört ayi asmamak üzere uzatilmasi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararina baglidir. Savas hallerinde bu dört aylik süre aranmaz.

Sikiyönetim, seferberlik ve savas hallerinde hangi hükümlerin uygulanacagi ve islemlerin nasil yürütülecegi, idare ile olan iliskileri, hürriyetlerin nasil kisitlanacagi veya durdurulacagi ve savas veya savasi gerektirecek bir durumun basgöstermesi halinde vatandaslar için getirilecek yükümlülükler kanunla düzenlenir.(*)

Siki yönetim komutanlari Genelkurmay Baskanligina bagli olarak görev yaparlar.

-----------

(*) 13 Mayis 1971 tarih ve 1402 sayili Sikiyönetim Kanunu. Bu yasa bes ay içinde (Eylül 1980-Ocak 1981) arasinda 6 kez degistirilmistir: 2301 sayili Kanun (RG, 21 Eylül 1980, Sayi: 17112); 2310 siyili Kanun (RG, 8 Kasim 1980 Sayi: 17154); 2342 sayili Kanun (RG, 15 Kasim 1980, Sayi: 17161); 2354 sayili Kanun (RG, 11 Aralik 1980, Sayi: 17187); 2371 sayili Kanun (RG, 13 Ocak 1981, Sayi: 17219); 2941 siyili Seferberlik ve Savas Hali Kanunu (RG, 8 Kasim 1983, Sayi: 18215).

IV. Idare

A. Idarenin esaslari

1. Idarenin bütünlügü ve kamu tüzelkisiligi

MADDE 123 - Idare, kurulus ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.

Idarenin kurulus ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarina dayanir.

Kamu tüzelkisiligi, ancak kanunla veya kanunun açikça verdigi yetkiye dayanilarak kurulur.

2. Yönetmelikler

MADDE 124 - Basbakanlik, bakanliklar ve kamu tüzelkisileri, kendi görev alanlarini ilgilendiren kanunlarin ve tüzüklerin uygulanmasini saglamak üzere ve bunlara aykiri olmamak sartiyla, yönetmelikler çikarabilirler.

Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayimlanacagi kanunla belirtilir. (*)

B. Yargi yolu

MADDE 125 - Idarenin her türlü eylem ve islemlerine karsi yargi yolu açiktir. (**)

-------

(*) 3011 sayili Resmi Gazetede Yayimlanacak Olan Yönetmelikler Hakkinda Kanun (RG, 1 Haziran 1984, Sayi: 18418).

(**) 2577 sayili Idarî Yargilama Usulü Kanunu (RG, 20 Ocak 1982, sayi: 17580).

Cumhurbaskaninin tek basina yapacagi islemler ile Yüksek Askeri Sûranin kararlari yargi denetimi disindadir.

Idari islemlere karsi açilacak dâvalarda süre, yazili bildirim harihinden baslar.

Yargi yetkisi, idari eylem ve islemlerin hukuka uygunlugunun denetimi ile sinirlidir. Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen sekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kisitlayacak, idari eylem ve islem niteliginde veya takdir yetkisini kaldiracak biçimde yargi karari verilemez.

Idari islemin uygulanmasi halinde telafisi güç veya imkansiz zararlarin dogmasina ve idari islemin açikça hakuka aykiri olmasi sartlarinin birlikte gerçeklesmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasina karar verilebilir.

Kanun, olaganüstü hallerde, sikiyönetim, seferberlik ve savas halinde ayrica milli güvenlik, kamu düzeni, genel saglik nedenleri ile yürütmenin durdurulmasi karari verilmesini sinirlayabilir.

Idari kendi eylem ve islemlerinden dogan zarari ödemekle yükümlüdür.

C. Idarenin kurulusu

1. Merkezi idare

MADDE 126 - Türkiye, merkezi idare kurulusu bakimindan, cografya durumuna, ekonomik sartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere (*); iller de diger kademeli bölümlere ayrilir.

---------

(*) 13 Mart 1913 tarihli Idarei Umumiyei Vilâyat Kanunu Muvakkatinin Adinin ve Bazi Maddelerinin Degistirilmesine Dair 3360 sayili Kanun (RG, 26 Mayis 1987, sayi:19471)

Illerin idaresi yetki genisligi esasina dayanir.

Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum saglamak amaciyla, birden çok ili içine alan merkezi idare teskilati kurulabilir. Bu teskilatin görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.

II. Idarenin kurulusu

2. Mahalli idareler

MADDE 127 - Mahalli idareler; il, belediye veya köy halkinin mahalli müsterek ihtiyaçlarini karsilamak üzere kurulus esaslari kanunla belirtilen ve karar organlari, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafindan seçilerek olusturulan kamu tüzelkisileridir.

Mahalli idarelerin kurulus ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.

Mahalli idarelerin seçimleri, Anayasanin 67 nci maddesindeki esaslara göre bes yilda bir yapilir. Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yil içinde yapilmasi gereken mahalli idareler organlarina veya bu organlarin üyelerine iliskin genel veya ara seçimler, milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapilir. Kanun, büyük yerlesim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir.

Mahalli idarelerin seçilmis organlarinin, organlik sifatini kazanmalarina iliskin itirazlarin çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargi yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkinda sorusturma veya kovusturma açilan mahalli idare organlari veya bu organlarin üyelerini, Içisleri Bakani, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklastirabilir.

Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlügü ilkesine uygun sekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birligin saglanmasi, toplum yararinin korunmasi ve mahalli ihtiyaçlarin

geregi gibi karsilanmasi amaciyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.

---------

(*) 2972 sayili Mahalli Idareler ile Mahalle Muhtarliklari ve Ihtiyar Heyetinin Seçimi Hakkinda Kanun (RG, 18 Ocak 1984, Sayi: 18284). 442 sayili Köy Kanununa 7 Ek Madde Eklenmesi Hakkinda 3367 sayili Kanun (RG, 26 Mayis 1987, Sayi:19471)

Mahalli idarelerin belirli bir kamu hizmetinin görülmesi amaci ile, kendi aralarinda Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmalari, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk isleri ve merkezi idare ile karsilikli bag ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantili gelir kaynaklari saglanir.

D. Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler

1. Genel ilkeler

MADDE 128 - Devletin, kamu iktisadi tesebbüsleri ve diger kamu tüzelkisilerinin genel idare esaslarina göre yürütmekl e yükümlü olduklari kamu hizmetlerinin gerektirdigi asli ve süreli görevler, memurlar ve diger kamu görevlileri eliyle görülür.

Memurlarin ve diger kamu görevlilerin nitelikleri, atanmalari, görev ve yetkileri, haklari ve yükümlülükleri, aylik ve ödenekleri ve diger özlük isleri kanunla düzenlenir.

üst kademe yöneticilerinin yetistirilme usul ve esaslari, kanunla özel olarak düzenlenir.

III. Memurlarla ilgili hükümler

2. Görev ve sorumluluklari, disiplin kovusturulmasinda güvence

MADDE 129 - Memurlar ve diger kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadik kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler .

Memurlar ve diger kamu görevlileri ile kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ve bunlarin üst kuruluslari mensuplarina savunma hakki taninmadikça disiplin cezasi verilmez.

Uyarma ve kinama cezalariyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararlari yargi denetimi disinda birakilamaz.

Silahli Kuvvetler mensuplari ile hâkimler ve savcilar hakkindaki hükümler saklidir.

Memurlar ve diger kamu görevlilerinin yetkilerini kullanirken isledikleri kusurlardan dogan tazminat davalari, kendilerine rücu edilmek kaydiyla ve kanunun gösterdigi sekil ve sartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açilabilir.

Memurlar ve diger kamu görevlileri hakkinda isledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovusturmasi açilmasi, kanunla belirlenen istisnalar disinda, kanunun gösterdigi idari merciin iznine baglidir.

E. Yüksekögretim kurumlari ve üst kuruluslari

1. Yüksekögretim kurumlari

MADDE 130 - Çagdas egitim-ögretim esaslarina dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaçlarina uygun insan gücü yetistirmek amaci ile; ortaögretime dayali çesitli düzeylerde egitim-ögretim, bilimsel arastirma, yayin ve danismanlik yapmak, ülkeye ve insanliga hizmet etmek üzere çesitli birimlerden olusan kamu tüzelkisiligine ve bilimsel özerklige salip üniversiteler Devlet tarafindan kanunla kurulur.

Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacina yönelik olmamak sarti ile vakiflar tarafindan, Devletin gözetim ve denetimine tabi yüksekögretim kurumlari kurulabilir.

Kanun, üniversitelerin ülke sathina dengeli bir biçimde yayilmasini gözetir.

üniversiteler ile ögretim üyeleri ve yardimcilari serbestce her türlü bilimsel arastirma ve yayinda bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin varligi ve bagimsizligi ve milletin ve ülkenin bütünlügü ve bölünmezligi aleyhinde faaliyette bulunma serbestligi vermez.

üniversiteler ve bunlara bagli birimler, Devletin gözetimi ve denetimi altinda olup, güvenlik hizmetleri Devletçe saglanir.

Kanunun belirledigi usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaskaninca, dekanlar ise Yüksekögretim Kurulunca seçilir ve atanir.

üniversite yönetim ve denetim organlari ile ögretim elemanlari; Yüksekögretim Kurulunun veya üniversitelerin yetkili organlarinin disinda kalan makamlarca her ne suretle olursa olsun görevlerinden uzaklastirilamazlar.

üniversitelerin hazirladigi bütçeler; Yüksekögretim Kurulunca tetkik ve onaylandiktan sonra Milli Egitim Bakanligina sunulur ve genel ve katma bütçelerin bagli oldugu esaslara uygun olarak isleme tabi tutularak yürürlüge konulur ve denetlenir.

Yüksekögretim kurumlarinin kurulus ve organlari ile isleyisleri ve bunlarin seçimleri, görev, yetki ve sorumluluklari üniversiteler üzerinde Devletin gözetim ve denetim hakkini kullanma usulleri, ögretim elemanlarinin görevleri, ünvanlari, atama, yükselme ve emeklilikleri, ögretim elemani yetistirme, üniversitelerin ve ögretim elemanlarinin kamu kuruluslari ve diger kurumlari ile iliskileri, ögretim düzeyleri ve süreleri, yüksekögretime giris, devam ve alinacak harçlar, Devletin yapacagi yardimlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza isleri, mali isler, özlük haklari, ögretim elemanlarinin uyacaklari kosullar, üniversiteleraras i ihtiyaçlara göre ögretim elemanlarinin görevlendirilmesi, ögrenimin ve ögretimin hürriyet ve teminat içinde çagdas bilim ve teknoloji gereklerine göre yürütülme si, Yüksekögretim Kuruluna ve üniversitelere Devletin sagladigi mali kaynaklarin kullanilmasi kanunla düzenlenir (*).

--------

(*) 2547 sayili Yüksek Ögretim Kanunu (RG, 6 Kasim 1981, Sayi: 17506); 2914 sayili Yüksek Ögretim Personel Kanunu (RG, 13 Ekim 1983, Sayi: 18190).

Vakiflar tarafindan kurulan yüksekögretim kurumlari, mali ve idari konulari disindaki akademik çalismalari, ögretim elemanlarinin saglanmasi ve güvenlik yönlerinden, Devlet eliyle kurulan yüksekögretim kurumlari için Anayasada belirtilen hükümlere tabidir.

IV. Özerk üniversite, tarafsiz radyo-televizyon, haber ajanslari

2. Yüksekögretim üst kuruluslari

MADDE 131 - Yüksekögretim kurumlarinin ögretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek, yüksekögretim kurumlarindaki egitim-ögretim ve bilimsel arastirma faaliyetlerini yönlendirmek bu

kurumlarin kanunda belirtilen amaç ve ilkeler dogrultusunda kurulmasini, gelistirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynaklarin etkili bir biçimde kullanilmasini saglamak ve ögretim elemanlarinin yetistirilmesi için planlama maksadi ile Yüksekögretim Kurulu kurulur.

Yüksekögretim Kurulu, üniversiteler, Bakanlar Kurulu ve Genelkurmay Baskanliginca seçilen ve sayilari, nitelikleri ve seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasindan rektörlük ve ögretim üyeliginde basarili hizmet yapmis profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbaskaninca atanan üyeler ve Cumhurbaskaninca dogrudan dogruya seçilen üyelerden kurulur.

Kurulun teskilâti, görev, yetki, sorumlulugu ve çalisma esaslari kanunla düzenlenir.

3. Yüksekögretim kurumlarindan özel hükümlere tâbi olanlar

MADDE 132 - Türk Silahli Kuvvetleri ve emniyet teskilâtina bagli yüksekögretim kurumlari özel kanunlarinin hükümlerine tâbidir.

F. Radyo ve televizyon kuruluslari ve kamuyla iliskili haber ajanslari (*)

----------

(*) 2954 sayili Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu (RG, 14 Kasim 1983, Sayi: 18221, Mükerrer).

MADDE 113 -(8.7.1993-3913) Radyo ve televizyon istasyonlari kurmak ve isletmek kanunla düzenlenecek sartlar çerçevesinde serbesttir.

Devletçe kamu tüzelkisiligi olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzelkisilerinden yardim gören haber ajanslarinin özerkligi ve yayinlarinin tarafsizligi esastir.

G. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu

MADDE 134 - Atatürkçü düsünceyi, Atatürk ilke ve inkilâplarini, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan arastirmak, tanitmak ve yaymak ve yayinlar yapmak amaciyla; Atatürk'ün manevi himayelerinde, Cumhurbaskaninin gözetim ve desteginde, Basbakanliga bagli; Atatürk Arastirma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinde olusan, kamu tüzelkisiligine sahip "Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu" kurulur.

Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk'ü n vasiyetnamesinde belirtilen mali menfaatler sakli olup kendilerine tahsis edilir.

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kurulusu organlari, çalisma usulleri ve özlük isleri ile kurulusuna dahil kurumlar üzerindeki yetkileri kanunla düzenlenir (*).

----------

(*) 2876 sayili Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunu (RG, 17 Agustos 1983, Sayi: 18138) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Tüzügü (RG, 16 Kasim 1986, 19283)

H. Kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari

MADDE 135 - Kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ve üst kuruluslari; belli bir meslege mensup olanlarin müsterek ihtiyaçlarini karsilamak, mesleki faaliyetlerini kolaylastirmak, meslegin genel menfaatlere uygun olarak gelismesini saglamak, meslek mensuplarinin birbirleri ile ve halk ile olan iliskilerinde dürüstlügü ve güveni hakim kilmak üzere meslek disiplini ve ahlâkini korumak maksadi ile kanunla kurulan ve organlari kendi üyeleri tarafindan kanunda gösterilen usullere göre yargi gözetimi altinda, gizli oyla seçilen kamu tüzelkisilikleridir.

Kamu Kurum ve kuruluslari ile kamu iktisadi tesebbüslerinde asli ve sürekli görevlerde çalisanlarin meslek kuruluslarina girme mecburiyeti aranmaz.

Bu meslek kuruluslari, kurulus amaçlari disinda faaliyette bulunamazlar.

Bu meslek kuruluslari ve üst kuruluslari organlarinin seçimlerinde siyasi partiler aday gösteremezler.

Bu meslek kuruluslari üzerinde Devletin idari ve mali denetimine iliskin kurallar kanunla düzenlenir.

Amaçlari disinda faaliyet gösteren meslek kuruluslarinin sorumlu organlarinin görevine, kanunun belirledigi merciin veya cumhuriyet savcisinin istemi üzerine mahkeme karariyla son verilir ve yerlerine yenileri seçtirilir.

Ancak, milli güvenligin, kamu düzeninin, suç islenmesi veya suçun devamini önlemenin yahut yakalamanin gerektirdigi hallerde gecikmede sakinca varsa, kanunla bir merci, meslek kuruluslarini veya üst kuruluslarini faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin karari, yirmi dört saat içerisinde görevli hakimin onayina sunulur. Hakim, kararini kirk sekiz saat içinde açiklar; aksi halde, bu idari karar kendiliginden yürülükten kalkar.

I. Dinayet Isleri Baskanligi

MADDE 136 - Genel idare içinde yer alan Dinayet Isleri Baskanligi, lâiklik ilkesi dogrultusunda, bütün siyasi görüs ve düsüncelerin disinda kalarak ve milletçe dayanisma ve bütünlesmeyi amaç edinerek, özel kanunda gösterilen görevleri yerine getirir (*).

(*) Bkz. 633 sayili Kanun.

J. Kanunsuz Emir

MADDE 137 - Kamu hizmetlerinde herhangi bir sifat ve suretle çalismakta olan kimse, üstünden aldigi emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykiri görürse, yerine getirmez ve bu aykiriligi o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde israr eder ve bu emrini yazi ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.

Konusu suç teskil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.

Askeri hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliginin korunmasi için kanunla gösterilen istisnalar saklidir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YARGI

I. Genel hükümler

A. Mahkemelerin bağımsızlığı

MADDE 138 - Hâkimler, görevlerinde bagimsizdirlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.

Hiçbir organ, makam, merci ve kisi, yargi yetkisinin kullanilmasinda mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.

Görülmekte olan bir dâva hakkinda Yasama Meclisinde yargi yetkisinin kullanilmasi ile ilgili soru sorulamaz, görüsme yapilamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.

Yasama ve yürütme organlari ile idare, mahkeme kararlarina uymak zorundadir; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarini hiçbir suretle degistiremez ve bunlarin yerine getirilmesini geciktiremez.

B. Hâkimlik ve Savcilik teminati

MADDE 139 - Hakimler ve savcilar azlolunamazlar, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yastan önce emekliye ayrilamaz; bir

mahkemenin veya kadronun kaldirilmasi sebebiylede olsa, aylik, ödenek ve diger özlük haklarindan yoksun kilinamaz.

Meslekten çikarilmayi gerektiren bir suçtan dolayi hüküm giymis olanlar, görevini saglik bakimindan yerine getiremeyecegi kesin olarak anlasilanlar veya meslekte kalmalarinin uygun olmadigina karar verilenler hakkinda kanundaki istisnalar saklidir.

C. Hakimlik ve savcilik meslegi

MADDE 140 - Hakimler ve savcilar adli ve idari yargi hakim ve savcilari olarak görev yaparlar. Bu görevler meslekten hakim ve savcilar eliyle yürütülür.

Hakimler, mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre görev ifa ederler.

Hakim ve savcilarin nitelikleri, atanmalari, haklari ve ödevleri, aylik ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak degistirilmesi, haklarinda disiplin kovusturmasi ve disiplin cezasi verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sirasinda isledikleri suçlardan dolayi sorusturma yapilmasi ve yargilanmalarina karar verilmesi, meslekten çikarmayi gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi egitimleri ile diger özlük isleri mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre kanunla düzenlenir.

Hakimler ve savcilar altmisbes yasini bitirinceye kadar hizmet görürler; askeri hakimlerin yas haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir.

Hakimler ve savcilar, kanunda belirtilenlerden baska, resmi ve özel hiç bir görev alamazlar.

Hakimler ve savcilar idari görevleri yönünden Adalet Bakanligina baglidirlar.

Hakim ve savci olup da adalet hizmetindeki idari görevlerde çalisanlar, hakimler ve savcilar hakkindaki hükümlere tabidirler. Bunlar, hakimler ve savcilara ait esaslar dairesinde siniflandirilir ve derecelendirilir, hakimlere ve savcilara taninan her türlü haklardan yararlanirlar.

D. Durusmalarin açik ve kararlarin gerekçeli olmasi

MADDE 141 - Mahkemelerde durusmalar herkese açiktir. Durusmalarin bir kisminin veya tamaminin kapali yapilmasina ancak genel ahlakin veya kamu güvenliginin kesin olarak gerekli kildigi hallerde karar verilebilir.

Küçüklerin yargilanmasi hakkinda kanunla özel hükümler konulur.

Bütün mahkemelerin her türlü kararlari gerekçeli olarak yazilir.

Davalarin en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandirilmasi, yarginin görevidir.

E. Mahkemelerin kurulusu

MADDE 142 - Mahkemelerin kurulusu, görev ve yetkileri, isleyisi, yargilama usulleri kanunla düzenlenir.

F. Devlet Güvenlik Mahkemeleri (*)

MADDE 143 - Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlügü, hür demokratik düzen ve nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine islenen ve dogrudan dogruya devletin iç ve dis güvenligini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kurulur.

Devlet Güvenlik Mahkemesinde bir baskan, iki asil ve iki yedek üye ile savci ve yeteri kadar savci yardimcisi bulunur.

Baskan, bir asil ve bir yedek üye ile savci, birinci sinifa ayrilmis hakim ve Cumhuriyet savcilari arasindan; bir asil ve bir yedek üye, birinci sinif askeri hakimler arasindan; savci yardimcilari ise Cumhuriyet savcilari ve askeri hakimler arasindan özel kanunlarinda gösterilen usule göre atanir.

----------

(*) 2845 sayili Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kurulus ve yargilama usulleri hakkinda kanun (RG, 18 Haziran 1983 sayi: 18018)

Devlet Güvenlik Mahkemesi Baskani, üye ve yedek üyeleriyle savci ve savci yardimcilari dört yil için atanirlar, süresi bitenler yeniden atanabilirler.

Devlet Güvenlik Mahkemeleri kararlarinin temyiz mercii Yargitaydir.

Devlet Güvenlik Mahkemelerinin isleyisi, görev ve yetkileri ve yargilama usulleri ile ilgili diger hükümler, kanunda gösterilir.

Devlet Güvenlik Mahkemesinin yargi çevresine giren bölgelerde sikiyönetim ilan edilmesi halinde, bu bölgelerle sinirli olmak üzere kanunla belirlenen esaslara göre Devlet Güvenlik Mahkemesi Sikiyönetim Askeri Mahkemesine dönüstürülebilir.

G. Hakim ve savcilarin denetimi

MADDE 144 - Hakim ve savcilarin görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere (hakimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapip yapmadiklarini denetleme; görevlerinden dolayi veya görevleri sirasinda suç isleyip islemediklerini, hal ve eylemlerinin sifat ve görevleri icaplarina uyup uymadigini arastirma ve gerektiginde haklarinda inceleme ve sorusturma, Adalet Bakanliginin izniyle Adalet Müfettisleri tarafindan yapilir. Adalet Bakani sorusturma ve inceleme islemlerini, hakkinda sorusturma ve inceleme yapilacak olandan daha kidemli hakim veya savci eliylede yaptirabilir.

H. Askeri yargi

MADDE 145 - Askeri yargi, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafindan yürütülür. Bu mahkemeler, asker kisilerin; askeri olan suçlari ile bunlarin asker kisiler aleyhine veya askeri mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak isledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler.

Askeri mahkemeler, asker olmayan kisilerin özel kanunda belirtilen askeri suçlari ile kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sirada veya kanunda gösterilen askeri mahallerde askerlere karsi isledikleri suçlarada bakmakla görevlidirler.

Askeri mahkemelerin savas veya sikiyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kisiler bakimindan yetkili olduklari; kuruluslari ve gerektiginde bu mahkemelerde adli yargi hakim ve savcilarinin görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir.

Askeri yargi organlarinin kurulusu, isleyisi, askeri hakimlerin özlük isleri, askeri savcilik görevlerini yapan askeri hakimlerin mahkemesinde görevli bulunduklari komutanlik ile iliskileri, mahkemelerin bagimsizligi, hakimlik teminati, askerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. Kanun, ayrica askeri hakimlerin yargi hizmeti disindaki askeri hizmetler yönünden askeri hizmetlerin gereklerine göre teskilatinda görevli bulunduklari komutanlik ile olan iliskilerinide gösterir.

II. Yüksek Mahkemeler

A. Anayasa mahkemesi

1. Kurulusu

MADDE 146 - Anayasa mahkemesi onbir asil ve dört yedek üyeden kurulur.

Cumhurbaskani, iki asil ve iki yedek üyeyi Yargitay, iki asil ve bir yedek üyeyi Danistay, birer asil üyeyi Askeri Yargitay, Askeri Yüksek Idare Mahkemesi ve Sayistay genel kurullarinca kendi Baskan ve üyeler arasinda üye tam sayilarinin salt çogunlugu ile her bos yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asil üyeyi ise Yüksekögretim Kurulunun kendi üyesi olmayan Yüksekögretim Kurumlari ögretim üyeleri içinden gösterecegi üç aday arasindan; üç asil ve bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasindan seçer.

--------

(*) Bu fikra 1699 sayili kanunla konmustur. Bu cümle Anayasa Mahkemesinin 15.4.1975 gün ve E.73119, K.75/87 sayili karari ile iptal edilmistir. Bkz. RG, 26.2.1976 sayi: 1551

Yüksekögretim Kurumlari ögretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatlarin Anayasa mahkemesine asil ve yedek üye seçilebilmeleri için, kirk yasini doldurmus, yüksek ögrenim görmüs veya ögrenim kurumlarinda en az onbes yil ögretim üyeligi veya kamu hizmetinde en az onbes yil fiilen çalismis veya en az onbes yil avukatlik yapmis olmak sarttir.

Anayasa Mahkemesi, asil üyeleri arasindan gizli oyla ve üye tam sayisinin salt çogunlugu ile dört yil için bir baskan ve bir baskanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Anayasa Mahkemesi üyeleri, asli görevleri disinda resmi veya özel hiç bir görev alamazlar.

2. üyeligin sona ermesi

MADDE 147 - Anayasa Mahkemesi üyeleri altmisbes yasini doldurunca emekliye ayrilirlar.

Anayasa Mahkemesi üyeligi, bir üyenin hakimlik mesleginden çikarilmayi gerektiren bir suçtan dolayi hüküm giymesi halinde kendiliginden; görevini saglik bakimdan yerine getiremeyeceginin kesin olarak anlasilmasi halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tam sayisinin salt çogunlugunun karari ile sona erer.

3. Görev ve yetkileri

MADDE 148 - Anayasa Mahkemesi, kanunlarin, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Içtüzügünün Anayasaya sekil ve esas bakimlarindan uygunlugunu denetler. Anayasa degisikliklerini ise sadece sekil bakimindan inceler ve denetler. Ancak, olagan üstü hallerde, sikiyönetim ve savas hallerinde çikarilan kanun hükmünde kararnamelerin sekil ve esas bakimindan Anayasaya aykiriligi iddasiyla, Anayasa Mahkemesinde dava açilamaz.

Kanunlarin sekil bakimindan denetlenmesi, son oylamanin, öngörül en çogunlukta yapilip yapilmadigi; Anayasa degisikliklerinde ise, teklif ve oylama çogunluguna ve ivedilikle görüsülem eyecegi sartina uyulup uyulmadigi hususlari ile sinirlidir. Sekil bakimindan denetleme, Cumhurbaskaninca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beste biri tarafindan istenebilir. Kanunun yayimlandigi tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, sekil bozukluguna dayali iptal davasi açilamaz; def'i yoluylada ileri sürülemez.

Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaskanini, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargitay, Danistay, Askeri Yargitay, Askeri Yüksek Idare Mahkemesi Baskan ve üyeleri, Bassavcilarini, Cumhuriyet Bassavcivekilini, Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulunu ve Sayistay Baskan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayi Yüce Divan sifatiyla yargilar.

Yüce Divanda, savcilik görevini Cumhuriyet Bassavcisi veya Cumhuriyet Bassavcivekili yapar.

Yüce Divan kararlari kesindir.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen diger görevleride yerine getirir.

4. Çalisma ve yargilama usulü

MADDE 149 - Anayasa Mahkemesi, Baskan ve on üye ile toplanir, salt çogunluk ile karar verilir. Anayasa degisikliklerinde iptale karar verebilmesi için üçte iki oy çoklugu sarttir.

Sekil bozukluklarina dayali iptal davalari Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara baglanir.

Anayasa Mahkemesi'nin kurulusu ve yargilama usulleri kanunla; Mahkemenin çalisma esaslari ve üyeleri arasindaki is bölümü kendi yapacagi içtüzükle düzenlenir.

Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sifatiyla baktigi davalar disinda kalan isleri dosya üzerinde inceler. Ancak, gerekli gördügü hallerde sözlü açiklamalarini dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanlari çagirabilir ve siyasi partilerin temelli kapatilmasi veya kapatilmasina iliskin davalarda, Yargitay Cumhuriyet Bassavcisi'ndan sonra kapatilmasi istenen siyasi partinin genel baskanliginin veya tayin edecegi bir vekilin savunmasini dinler.

5. Iptal davasi

MADDE 150 - Kanunlarin, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzügün&uum l;n veya bunlarin belirli madde ve hükümlerinin sekil ve esas bakimindan Anayasaya aykiriligi iddasiyla Anayasa Mahkemesinde dogrudan dogruya iptal davasi açabilme hakki, Cumhurbaskanina, iktidar ve Anamuhalefet partisi meclis gruplari ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayisinin en az beste biri tutarindaki üyelere aittir. Iktidarda birden fazla siyasi partinin bulunmasi halinde, iktidar partilerinin dava açma hakkini en fazla üyeye sahip olan parti kullanir.

6. Dava açma süresi

MADDE 151 - Anayasa Mahkemesinde dogrudan dogruya iptal davasi açma hakki, iptali istenen kanun, kanun hükmünde kararname veya içtüzügün resmi gazetede yayimlanmasindan baslayarak altmis gün sonra düser.

7. Anayasa aykiriligin diger mahkemelerde ileri sürülmesi

MADDE 152 - Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin hükümlerini Anayasaya aykiri görürse veya taraflardan birinin ileri sürdügü aykirilik iddiasinin ciddi oldugu kanisina varirsa, Anayasa Mahkamesinin bu konuda verecegi karara kadar davayi geri birakir.

Mahkeme, Anayasaya aykirilik iddiasini ciddi görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara baglanir.

Anayasa Mahkemesi, isin kendisine gelisinden baslamak üzere bes ay içinde kararini verir ve açiklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayi yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandirir. Ancak, Anayasa Mahkemesinin karari, esas hakkindaki karar kesinlesinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadir.

Anayasa Mahkemesinin isin esasina girerek verdigi red kararinin Resmi Gazetede yayimlanmasindan sonra on yil geçmedikçe ayni kanun hükmünün Anayasaya aykiriligi iddiasiyla tekrar basvuruda bulunulamaz.

8. Anayasa Mahkemesinin karari

MADDE 153 - Anayasa Mahkemesinin kararlari kesindir. Iptal kararlari gerekçesi yazilmadan açiklanamaz.

Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamini veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez.

Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzügü yada bunlarin hükümleri , iptal kararlarinin Resmi Gazetede yayimlandigi tarihte yürürlükt en kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüge girecegi tarihi ayrica kararlastirabilir. Bu tarih, kararin Resmi Gazetede yayimlandigi günden baslayarak bir yili geçemez.

Iptal kararinin yürürlüge girisinin ertelendigi durumlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal kararinin ortaya çikardigi hukuki boslugu dolduracak kanun tasari veya teklifini öncelikle görüsüp karara baglar.

Iptal kararlari geriye yürümez.

Anayasa Mahkemesi kararlari Resmi Gazetede hemen yayimlanir ve yasama, yürütme ve yargi organlarini, idare makamlarini, gerçek ve tüzel kisileri baglar.

B. Yargitay (*)

MADDE 154 - Yargitay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun baska bir adli yargi merciine birakmadigi karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalarada ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Yargitay üyeleri, birinci sinifa ayrilmis, adli yargi hakim ve Cumhuriyet savcilari ile bu meslekten sayilanlar arasinda Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulunca üye tam sayisinin salt çogunlugu ile ve gizli oyla seçilir.

Yargitay Birinci Baskani, birinci baskanvekilleri ve daire baskanlari kendi üyeleri arasindan Yargitay Genel Kurulunca üye tam

sayisinin salt çogunlugu ve gizli oyla dört yil için seçilirler; süresi bitenler yeniden seçilebilir.

Yargitay Cumhuriyet Bassavcisi ve Cumhuriyet Bassavcivekili, Yargitay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasindan gizli oyla belirleyecegi beser aday arasindan Cumhurbaskani tarafindan dört yil için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Yargitayin kurulusu, isleyisi, Baskan, baskanvekilleri, daire baskanlari ve üyeleri ile Cumhuriyet Bassavcisi ve Cumhuriyet Bassavcivekilinin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre kanunla düzenlenir.

-------

(*) 2797 sayili Yargitay Kanunu (RG, 8 Subat 1983, Sayi: 17953), degistirilmesi hakkinda 3368 sayili kanun (RG, 26 Mayis 1987, sayi: 19471)

C. Danistay

MADDE 155 - Danistay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun baska bir idari yargi merciine birakmadigi karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunda gösterilen belli davalarada ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Danistay, davalari görmek, Basbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarilari hakkinda düsüncelerini bildirmek, tüzük tasarilarini ve imtiyaz sartlasma ve sözlesmelerini incelemek, idari uyusmazliklari çözümlemek ve kanunla gösterilen diger isleri yapmakla görevlidir.

Danistay üyelerinin dörtte üçü, birinci sinif idari yargi hakim ve savcilariyle bu meslekten sayilanlar arasindan Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasinda Cumhurbaskani; tarafindan seçilir.

Danistay Baskani, Bassavci, baskanvekilleri ve daire baskanlari, kendi üyeleri arasindan Danistay Genel Kurulunca üye tam sayisinin salt çogunlugu ve gizli oyla dört yil için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirl er.

Danistayin kurulusu, isleyisi, Baskan, Bassavci, baskanvekilleri, daire baskanlari ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idari yarginin özelligi, mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre kanunla düzenlenir.(*)

---------

(*) 2575 sayili Danistay Kanunu; 2576 sayili Bölge Idare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kurulusu ve Görevleri Hakkinda Kanun (RG, 20 Ocak 1982, Sayi: 17580)

Danistay Baskanini ve Baskanunsözcüsünü, kendi üyeleri arasindan, üye tam sayisinin salt çogunlugu ile ve gizli oyla seçer. Baskan, daire baskanlari ve baskanunsözc&u uml;sünün görev süreleri dört yildir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Danistayin kurulusu, isleyisi, yargilama ve daire baskanlarinin seçim usulleri, mensuplarinin nitelikleriyle atanmalari haklari ve ödevleri, aylik ve ödenekleri meslekte ilerlemeleri, haklarinda disiplin kovusturmasi yapilmasi ve disiplin cezasi uygulanmasi, mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre kanunla düzenlenir.

Asker kisilerle ilgili idari eylem ve islemlerin yargi denetimi Askeri Yüksek Idare Mahkemesince yapilir. Askeri Yüksek Idare Mahkemesinin kurulusu, isleyisi, yargilama usulleri, baskan ve üyelerinin nitelikleriyle atanmalari, disiplin ve özlük isleri; hakimlik teminati ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre, kanunla düzenlenir.

D. Askeri Yargitay

MADDE 156 - Askeri Yargitay, askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrica, asker kisilerin kanunla gösterilen belli davalarina ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Askeri Yargitay üyeleri birinci sinif askeri hakimler tarafindan Askeri Yargitay Genel Kurulunun üye tam sayisinin salt çogunlugu ve gizli oyla her bos yer için gösterecegi üçer aday içinden Cumhurbaskaninca seçilir.

Askeri Yargitay Baskani, Bassavcisi, ikinci baskan ve daire baskanlari Askeri Yargitay üyeleri arasindan rütbe ve kidem sirasina göre atanirlar.

Askeri Yargitayin kurulusu, isleyisi, mensuplarinin disiplin ve özlük isleri, mahkemelerin bagimsizligi, hakimlik teminati ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.

E. Askeri Yüksek Idare Mahkemesi

MADDE 157 - Askeri Yüksek Idare Mahkemesi, Askeri olmayan makamlarca tesis edilmis olsa bile, asker kisileri ilgilendiren ve askeri hizmete iliskin idari islem ve eylemlerden dogan uyusmazliklarin yargi denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesidir. Ancak, askerlik yükümlülügünden dogan uyusmazliklarda ilgilinin asker kisi olmasi sarti aranmaz.

Askeri Yüksek Idare Mahkemesinin askeri hakim sinifindan olan üyeleri, mahkemenin bu siniftan olan baskan ve üyeleri tamsayisinin salt çogunlugu ve gizli oy ile birinci sinif askeri hakimler arasindan her bas yer için gösterilecek üç aday içinden; hakim sinifindan olmayan üyeleri, rütbe ve nitelikleri kanunda gösterilen subaylar arasindan, Genelkurmay Baskanliginca her bas yer için gösterilecek üç aday içinden Cumhurbaskaninca seçilir.

Askeri hakim sinifindan olmayan üyelerin görev süresi en fazla dört yildir.

Mahkemenin Baskani, Basvaci ve daire baskanlari hakim sinifindan olanlar arasindan rütbe ve kidem sirasina göre atanirlar.

Askeri Yüksek Idare Mahkemesinin kurulusu, isleyisi, yargilama usulleri, mensuplarinin disiplin ve özlük isleri, mahkemelerin bagimsizligi, hakimlik teminati ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. (*)

F. Uyasmazlik Mahkemesi

MADDE 158 - Uyasmazlik Mahkemesi adli, idari ve askeri yargi mercileri arasindaki görev ve hüküm uyusmazliklarini kesin olarak çözümlemeye yetkelidir.

Uyusmazlik Mahkemesinin kurulusu, üyelerinin nitelikleri ve seçimleri ile isleyisi kanunla düzenlenir.(**) Bu mahkemenin Baskanligini Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasindan görevlendirilen üye yapar.

Diger mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasindaki görev uyusmazliklarinda, Anayasa Mahkemesinin karari esas alinir.

---------

(*) Askeri Yüksek Idare Mahkemesi Kanunu (RG, 20 Temmuz 1972, Sayi: 14251)

(**) 2247 sayili Uyusmazlik Mahkemesinin Kurulus ve Isleyisi Hakkinda Kanun (RG, 22 Haziran 1979, Sayi: 16674)

III. Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu

MADDE 159 - Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu mahkemelerin bagimsizligi ve hakimlik teminati esaslarina göre kurulur ve görev yapar.

Kurulun Baskani, Adalet Bakanidir. Adalet Bakanligi Müstesari Kurulun tabii üyesidir. Kurulun üç asil ve üç yedek üyesi Yargitay Genel Kurulunun, iki asil ve iki yedek üyesi Danistay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasindan, her üyelik için gösterecekleri üçer aday içinden Cumhurbaskaninca, dört yil için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilirler. Kurul seçimle gelen asil üyeleri arasindan bir baskanvekili seçer.

Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu; adli ve idari yargi hakim ve savcilarini meslege kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme,

yükselme ve birinci sinifa ayirma, kadro dagitma meslekte kalmalari uygun görülmeyenler hakkinda karar verme, disiplin cezasi verme, görevden uzaklastirma islemlerini yapar. Adalet Bakanliginin, bir mahkemenin veya bir hakimin veya savcinin kadrosunun kaldirilmasi veya bir mahkemenin yargi çevresinin degistirilmesi konusundaki tekliflerini karara baglar. Ayrica Anayasa ve kanunlarla verilen diger görevleri yerine getirir.

Kurul kararlarina karsi yargi mercilerine basvurulamaz.

Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim ve çalisma usulleriyle itirazlarin Kurul bünyesinde incelenmesi esaslari kanunla düzenlenir.(*)

---------

(*) 2461 sayili Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulu (RG, 14 Mayis 1981, Sayi: 17340). Degisiklik için bkz. 2835 sayili Kanun (RG, 4 Haziran 1983, Sayi: 18067).

Adalet Bakanliginin merkez kurulusunda geçici veya sürekli olarak çalistirilacak hakim ve savcilarin muvafakatlarini alarak atama ve yetkisi Adalet Bakanina aittir.

Adalet Bakani Hakimler ve Savcilar Yüksek Kurulunun ilk toplantisinda onaya sunulmak üzere, gecikmesinde sakinca bulunan hallerde hizmetin aksamamasi için hakim ve savcilari geçici yetki ile görevlendirebilir.

IV. Sayistay

MADDE 160 - Sayistay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarini Türkiye Büyük Millet Meclisi adina denetlemek ve sorumlularin hesap ve islerini kesin hükme baglamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme baglama islerini yapmakla görevlidir. Sayistayin kesin hükümleri hakkinda ilgililer yazili bildirim tarihinden itibaren onbes gün içinde birkereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayisiyla idari yargi yoluna basvurulamaz.

--------

(*) Bu hüküm, Anayasa Mahkemesinin 27.1.1971 gün ve E.1976/43, K.1977/4 sayili karari ile iptal edilmistir.(RG, 21.4.1977, Sayi: 15916)

Vergi, benzeri mali hükümlülükler ve ödevler hakkinda Danistay ve Sayistay kararlari arasindaki uyusmazliklarda Danistay kararlari esas alinir.

Sayistayin kurulusu, isleyisi, denetim usulleri, mensuplarinin nitelikleri, atanmalari, ödev ve yetkileri, haklari ve yüküml&uu ml;lükleri ve diger özlük isleri, baskan ve üyelerinin teminati kanunla düzenlenir.

Silahli Kuvvetler elinde bulunan Devlet mallarinin Türkiye Büyük Millet Meclisi adina denetlenmesi usulleri, Milli Savunma hizmetlerinin gerektirdigi gizlilik esaslarina uygun olarak kanunla düzenlenir.